Tác Giả : Matthew John Biên dịch : Quỳnh Chi

Nguồn: Báo Mai

Ngày đăng :2024-07-28

Kết quả mà công nghệ mới này đưa đến là gì phần lớn phụ thuộc vào các bậc cha mẹ, các nhà giáo dục và cuối cùng là con cái chúng ta, và cách các con phản ứng với nó.

Việc phớt lờ nó có nghĩa là tự đặt mình vào rủi ro.

Việc gian lận giờ đây dễ dàng, nhanh hơn, và ít tốn kém hơn theo cấp số nhân; và rủi ro cũng thấp hơn nhiều, vì đầu ra của ChatGPT không dễ truy nguyên, và phần mềm chống lại các hành vi gian lận như thế này cũng còn nhiều mặt cần hoàn thiện. (Ngay cả những người tạo ra ChatGPT, OpenAI, cũng nhận thấy rằng công cụ tốt nhất của họ để phát hiện văn bản do AI tạo ra cũng chỉ có thể phát hiện được 26% trường hợp.)

Các em học sinh nhận thức được tất cả những điều này.

Một cuộc khảo sát gần đây cho thấy hơn 1/4 giáo viên hệ giáo dục phổ thông K–12 đã phát hiện học sinh gian lận bằng ChatGPT. Tại một cuộc khảo sát khác trong số các sinh viên đại học, 30% gần 1/3 số sinh viên thừa nhận đã sử dụng ChatGPT để làm bài tập.

Vậy, với tư cách là bậc cha mẹ hoặc nhà giáo dục, bạn có thể làm gì để robot (các phần mềm trả lời tự động) phổ biến này không làm thui chột khả năng con bạn phát triển thành những nhà văn, nhà tư tưởng, và công dân tương lai? Dưới đây là sáu cách làm khả thi.

Vào thời điểm thích hợp trong tương lai, việc cấm hoặc chặn ChatGPT có thể là lựa chọn mặc nhiên của nhiều tổ chức. Các trường công lập tại Thành phố New York đã đi đầu trong việc cấm ChatGPT vào tháng 01/2023. Các trường khác trên khắp đất nước đã làm theo, và chắc chắn sẽ có nhiều trường hơn nữa nối gót, khi mà hệ quả của công nghệ mới này được nhận thức đầy đủ.

Tuy nhiên, việc cấm ChatGPT không dễ như người ta tưởng. Cứ cho rằng trang web của chatbot này bị tường lửa của trường đưa vào danh sách đen. Đây là một khởi đầu tốt, vì có nghĩa là học sinh không thể truy cập vào đó thông qua cổng Internet của trường.

Nhưng việc truy cập Internet đã phổ biến hơn nhiều so với những thập niên trước, và do đó, điện thoại thông minh của con bạn ở đâu thì phần mềm bot phiền phức ấy cũng có mặt ở đó. Điều gì có thể ngăn học sinh truy cập nó, chẳng hạn như trong căng tin, hành lang hoặc phòng tắm, những nơi không bị giám sát và nằm ngoài mạng lưới Internet của trường học?

Muốn một lệnh cấm trong khuôn viên trường học thực sự khởi tác dụng, thì chúng ta cần phải thu lại điện thoại thông minh và các thiết bị khác có khả năng kết nối Internet. Trong khi một số trường có chính sách “nói không với thiết bị điện tử” (đi đầu là các trường độc lập), thì phần lớn các trường còn lại không có chính sách này. Ngoài ra, việc thực thi quy định đó sẽ tạo thêm gánh nặng rất lớn về mặt quản lý và tổ chức cho các trường.

Cha mẹ có thể góp một phần công sức và ít nhất là coi sóc các con bằng cách sử dụng công cụ kiểm soát (parental control), bộ lọc, và phần mềm chuyên dụng trên thiết bị điện tử. Tất nhiên, cách bạn thiết lập Internet ở nhà và cài đặt cấu hình máy điện toán cá nhân cũng quan trọng như việc kiểm soát các thiết bị di động. Tổ chức Common Sense Media cung cấp lời khuyên hữu ích về cách cài đặt cấu hình và những công cụ bạn có thể sử dụng cho tác vụ này.

Nếu bạn đã hoàn thành phần việc của mình trên “mặt trận” gia đình, thì đó đã là một nửa trận chiến. Nhưng nếu trường học của các con không làm tròn trách nhiệm, với tư cách là bậc cha mẹ, điều quan trọng là bạn phải bày tỏ tiếng nói và mối lo ngại của mình.

Những con ong có thể chờ đợi, còn các phần mềm robot thì không.

Ngay cả khi con bạn đang học tiểu học, cũng không quá sớm để có một số cuộc trò chuyện quan trọng về việc sử dụng công nghệ một cách có trách nhiệm và đạo đức khi sử dụng các công cụ AI.

Mặc dù đến một độ tuổi nhất định, hầu hết mọi đứa trẻ đều biết rằng gian lận là sai trái, nhưng với ChatGPT, ranh giới có thể trở nên mập mờ hơn. Rốt cuộc, ChatGPT có thể làm được nhiều việc hữu ích và hiệu quả, đồng thời có thể đóng vai trò như một nguồn tài nguyên hoặc công cụ để nghiên cứu và học tập. Nhiều nhà giáo dục đang cố gắng khai thác khía cạnh này và dạy trẻ sử dụng công cụ này một cách tích cực.

Nhưng vấn đề là, đó là một con dốc rất dễ trượt ngã. Chỉ cần một vài cú nhấp chuột (hoặc chính xác hơn là một vài “câu lệnh”) là bạn có thể để chatbot thực hiện tất cả việc suy nghĩ hoặc viết bài luận thay cho bạn. Thật dễ để rơi vào một khoảnh khắc yếu lòng hoặc hoảng loạn, dẫn đến việc đưa ra một quyết định tồi tệ. Và thậm chí khi được dùng hiệu quả và đúng mục đích nhất, với vai trò là một công cụ nghiên cứu hoặc trợ giúp học tập, ChatGPT rất có thể nuôi dưỡng tâm lý phụ thuộc.

Nếu bạn đang tìm kiếm một khái niệm tương tự, tôi nghĩ cụm từ “đùa với lửa” chưa bao giờ thích hợp đến như vậy.

Tất cả những điều này cần được thảo luận. Và điều đó hoàn toàn đúng nếu gia đình (hoặc trường học) của bạn chọn chặn ChatGPT. Điều quan trọng là trẻ phải biết “lý do” của quyết định đó, và hiểu rằng đó là một bước đi hợp lý nhằm bảo đảm lợi ích tốt nhất cho các con.

Có lẽ bài học tuyệt vời nhất rút ra từ việc này là cơ hội rèn luyện lý luận đạo đức, khả năng đưa ra quyết định đúng đắn, và đề cao trách nhiệm cá nhân.

Đứa trẻ nào may mắn được người lớn nuôi dưỡng những giá trị và đặc điểm này sẽ có nền tảng vững vàng hơn nhiều để đối phó với những cám dỗ của các chatbot ngày nay hoặc bất cứ điều gì xảy ra tiếp theo trong dòng chảy công nghệ này.

Như người ta thường bảo, nói suông thì dễ. Vậy tại sao không tiến thêm một bước nữa và cân nhắc thực hiện một bộ quy tắc danh dự ở cấp độ toàn trường? Thời xưa, nhiều học viện lấy đó làm niềm tự hào: lời tuyên thệ danh dự và những điều tương tự được xem là phần cốt lõi của nền giáo dục lấy nhân cách làm trung tâm.

Những ví dụ như vậy vẫn còn rất nhiều, ở đủ mọi lứa tuổi. Đại học Haverford, tiểu bang Pennsylvania, đã tiếp nối truyền thống về bộ quy tắc danh dự trong hơn 125 năm, và truyền thống này hiện vẫn rất được xem trọng. Ở cấp trung học, Trường St. George, ở Rhode Island, bắt đầu mỗi năm học bằng nghi lễ danh dự trong nhà nguyện của trường. Các học sinh sẽ ký tên vào sổ danh dự như một lời cam kết về lòng trung thực. Các phiên thảo luận nhóm nhỏ diễn ra sau đó để giúp học sinh tiếp thu và nắm vững tất cả những quy tắc này.

Những nghi thức và những truyền thống như vậy mang lại chỗ dựa vững chắc chống lại sức cám dỗ của công nghệ và các xu hướng mới nổi, điều có thể khiến ta bị cuốn theo những ham muốn vụn vặt nhất thời.

Khi được thực hiện ở cấp toàn trường, những nghi thức và truyền thống ấy sẽ trở thành một phần văn hóa nơi đó, trở thành giá trị hoặc thông lệ chung của toàn bộ cộng đồng này. Chúng có thể đặt ra một chuẩn mực hành vi mang lại lợi ích tốt nhất cho mọi người. Làm điều đúng đắn luôn là thứ bạn chọn, ngay cả khi không có ai giám sát.

Một cuộc khảo sát gần đây của trang Study.com cho thấy 72% giáo viên chưa nhận được bất kỳ hướng dẫn chuyên môn nào về cách ứng xử với ChatGPT. Điều đó có nghĩa là phần lớn giáo viên phải đối mặt với vấn đề này một mình, trên phương diện chuyên môn.

Mặc dù đây chắc chắn là chủ đề xuất hiện trong các cuộc tán gẫu vào giờ ăn trưa, những cuộc trò chuyện thông thường, và những lần họp bàn đột xuất để giải quyết vấn đề giữa các giáo viên, nhưng chúng không thể thay thế cho các hướng dẫn chính thức về việc này. Lãnh đạo nhà trường cần đưa ra chương trình đào tạo và quan điểm của nhà trường lý tưởng nhất là, một lập trường về cách ứng xử với công nghệ nếu giảng viên muốn đưa ra phản ứng sáng suốt nhất, và quan trọng hơn là, có hướng đi chung nhất quán.

Nếu học sinh đang sử dụng ChatGPT một cách tràn lan như mọi người nghĩ, thì việc tập trung các nguồn lực của trường để chuẩn bị cho giáo viên đối phó với vấn đề này là vô cùng cần thiết, và cần phải nhanh chóng.

Về việc soạn giáo án và thiết kế các phương pháp giảng dạy, giáo viên có rất nhiều cách để bù đắp tổn hại mà ChatGPT có thể gây ra. Tuy nhiên, những điều này không nhất thiết bị xem là sự nhượng bộ. Dù sao đi nữa, có những phương pháp sư phạm có cơ sở vững chắc mà có thể nhiều giáo viên sẽ muốn khám phá, nếu điều này còn mới đối với họ.

Một phương pháp có thể cân nhắc là thực hiện lớp học “đảo ngược” (flipping) ở mức độ nào đó. Điều đó có nghĩa là, theo thuật ngữ đơn giản nhất, giao những nội dung thường được hướng dẫn trực tiếp trong lớp (ví dụ: “giảng bài”) thành bài tập về nhà.

Tại nhà, học sinh tự thu xếp thời gian xem một video bài giảng, chuẩn bị sẵn sàng để đến lớp thảo luận, đóng vai, làm bài tập liên quan đến nội dung giảng trong video. Điều này sẽ bao gồm việc viết bài, chẳng hạn như, trong một lớp học tiếng Anh.

Điều này cũng mang lại lợi thế là giúp giáo viên thoải mái tương tác 1-1 hoặc theo nhóm nhỏ với học sinh, đưa ra nhận xét riêng biệt cho từng em ngay tức thì. Phương pháp này cho phép thầy cô đảm nhận vai trò như “người huấn luyện” nhiều hơn ví dụ: đi quanh lớp học và giúp học sinh thực hiện các điểm chính trong việc xây dựng đoạn mở đầu hoặc giải phương trình bậc hai.

Điều này cũng có thể mang lại một nguồn năng lượng thực sự tuyệt vời trong lớp học, khi những chiếc bút đang hí hoáy viết, những bàn phím gõ lọc cọc, và những cuộc trò chuyện tập trung đang diễn ra. Mọi người đều đang làm nhiệm vụ, giải các bài tập thực tế. Phương pháp này giúp bồi đắp sự tự tin rất lớn cho học sinh, vì không ai có thể bị kẹt lại quá lâu. Cá nhân tôi rất thích giúp các tác giả bài luận trẻ tuổi thoát khỏi “tình trạng mắc kẹt của người viết” (writer block) bằng những lời khuyên, lời nhắc, và sự khích lệ kịp thời.

(Đối với nhiều giáo viên tiếng Anh đã áp dụng mô hình hội thảo viết văn, như trong phần mô tả ở trên, thì ChatGPT không có gì là đáng sợ cả.)

Mặc dù điều này nghe có vẻ khó khăn đối với các nhà giáo dục cách đây vài năm khi phong trào “đảo ngược” đang được bàn tán rôm rả, thì trong thời kỳ hậu đại dịch, điều này đã trở nên quen thuộc với nhiều người. Hoặc ít nhất, đó không còn là một bước nhảy vọt lớn. Hiện nay có rất nhiều nguồn lực để trợ giúp quá trình chuyển đổi này. Bạn có thể truy cập trang web Modernclassrooms.org để có thêm các tài nguyên, video, và nghiên cứu ủng hộ phương pháp này.

Ngay cả khi một giáo viên không áp dụng hoàn toàn phương pháp “đảo ngược” này, thì một chút thay đổi nhỏ cũng có thể đem lại kết quả tích cực. Để minh họa, đối với một bài báo nghiên cứu xã hội học, nghiên cứu khởi đầu có thể được thực hiện như một buổi học tại thư viện, như một số đồng nghiệp của tôi thích làm. (Đây là một cơ hội tuyệt vời để dạy và làm mẫu các kỹ năng thu thập thông tin, bên cạnh cơ hội thay đổi môi trường thú vị!)

Sau đó, có thể cho học sinh viết ra một tuyên bố luận điểm ban đầu trong lớp, cùng với việc viết dàn ý đầu tiên. (Tôi thường thích thấy điều này được thực hiện trên loại giấy truyền thống, vì nó hữu hình hơn, cho phép bạn bè hoặc giáo viên đánh dấu trực tiếp lên đó.) Thầy cô cũng có thể thực hiện các hoạt động chuẩn bị trước khi viết khác. Điều này cho phép giáo viên hướng dẫn học sinh theo từng bước và theo dõi bài làm của các em ngay tức thì. Một lần nữa, điều này tự động làm mọi thứ trở nên minh bạch.

Bạn cũng có thể tiến thêm một bước nữa bằng cách phân bổ thời gian trong lớp để xây dựng các đoạn mở đầu hoặc thậm chí viết phần lớn bản thảo đầu tiên một lần nữa, thậm chí là viết trên giấy.

Tất cả những điều này không chỉ xây dựng sự tự tin ở học sinh, mang lại cho các em cơ hội thực hành quý giá và thời gian làm bài, mà còn giúp các em thể hiện được suy nghĩ của mình. Để giúp học sinh hưởng lợi tối đa phương pháp này, tôi thích đưa ra nhận xét theo từng giai đoạn của quá trình viết; cho học sinh nhận xét lẫn nhau cũng là một cách hay.

Với những cách tiếp cận sáng tạo này và những cách tương tự khác, ChatGPT sẽ ít hấp dẫn hơn đối với học sinh. Vào thời điểm các em làm đến đoạn thứ hai của bản nháp đầu tiên, các em đã có bước tạo đà tốt và tự chủ trong quá trình viết của mình.

Đây là gợi ý cuối cùng dành cho những ai mong muốn tiến xa hơn, và dành cho những ai vẫn còn nghi ngại về bóng ma của phần mềm robot này (mà có lẽ trường học của bạn vẫn chưa cấm hẳn).

Trong tuần đầu tiên đến trường, bạn hãy yêu cầu học sinh viết tay một bài luận ngay trên lớp, lấy đó làm bài đánh giá cơ bản hoặc đánh giá “tiêu chuẩn” đầu năm. Chủ đề bài viết là gì không quan trọng, mặc dù sẽ tốt hơn nếu bạn đưa chủ đề gần với phong cách viết mà học sinh sẽ làm trong lớp sau này (ví dụ: thuyết phục, kể chuyện, v.v.). Nếu cần thiết, bài tập này có thể kéo sang tiết thứ hai.

Mục đích của hoạt động này là nắm bắt được trình độ hiện tại của học sinh và bài làm hiện tại của các em, để các em được thỏa sức sáng tạo. Hãy lưu trữ bài làm này lại. Nếu sau này có nhu cầu, bạn sẽ có một bài mẫu để đánh giá mức độ tiến bộ của học sinh so với bài làm gốc ban đầu. Điều này có thể hữu ích trên cả mong đợi.

Hãy coi đây như một công cụ phát hiện đạo văn kiểu cũ. Công cụ này có thể không dựa trên AI, nhưng nó vẫn có khả năng hoạt động tốt, nếu không muốn nói là tốt hơn.

----------