Tác Giả : Thu Hằng

Nguồn: RFI

Ngày đăng :2024-08-08

« Lần đầu tiên một đất nước chính thức xâm chiếm Nga kể từ năm 1941 ». Một nguồn tin quân sự Pháp của báo Le Figaro đã phải ngạc nhiên về chiến dịch đột kích của quân đội Ukraina vào vùng biên giới Kursk của Nga từ hôm 06/08/2024. Chính quyền Matxcơva dường như bị bất ngờ và sau đó mới ý thức được mức độ nghiêm trọng của chiến dịch. Ukraina tính toán gì khi mở đợt tấn công sâu vào lãnh thổ Nga trong khi đang gặp khó khăn trên mặt trận ở Donetsk và Kharkiv ?

Vùng Kursk của Nga sau khi bị Ukraina tấn công. Ảnh do thống đốc Kursk cung cấp. AP

Khác với những cuộc đột kích trước đó do những người Nga chống điện Kremlin (Quân đoàn Tự do Nga và Lực lượng tình nguyện Nga) tiến hành, ít nhất « 300 quân », « 11 xe tăng và hơn 20 xe bọc thép » của Lữ đoàn cơ giới số 22 trực thuộc quân đội Ukraina đã tiến vào lãnh thổ Nga. Bộ Quốc Phòng Nga có lúc nêu lên con số « gần 1.000 lính Ukraina ». Theo nguồn tin quân sự Pháp của báo Le Figaro, dường như quân Ukraina « đang kiểm soát một khu vực rộng 10 km và sâu 15 km, có nghĩa là khoảng 150 km2 », gồm một số ngôi làng gần thành phố nhỏ Sudja, đối diện với vùng Sumy của Ukraina.

Giới quan sát hoàn toàn bị bất ngờ, vẫn chưa hiểu về mục đích của chiến dịch, trong khi Kiev gần như im lặng. Nhận định mà các chuyên gia quân sự đưa ra nhiều nhất đó là có lẽ Ukraina đang tìm cách giảm bớt áp lực của Nga trên hai mặt trận chính ở Donetsk miền đông và Kharkiv miền đông bắc, theo chiến lược « nghìn mũi tên » được Kiev triển khai từ đầu năm 2024. Chuyên gia Sergui Zgourets, được AFP trích dẫn, cho rằng « một trong những mục tiêu (của Kiev) là giãn lực lượng dự bị (Nga) để giảm bớt khó khăn cho quân Ukraina ở khu vực Kharkiv và có thể là ở một số vùng khác ». Quân Nga đang kiểm soát một vùng rộng 150 km2 cách Kharkiv chưa đầy 30 km và giao tranh giữa hai bên vẫn diễn ra khốc liệt.

Không phải ngẫu nhiên mà Ukraina chọn vùng Kursk. So với vùng Belgorod đã được Nga tăng cường phòng thủ, vị trí của vùng Kursk lân cận cho phép « đánh phủ đầu kẻ thù một cách hiệu quả với một lực lượng ít hơn hẳn và đó là điều mà quân đội Ukraina có thể đã làm », theo chuyên gia Ukraina Sergui Zgourets. Sĩ quan Ukraina Mykola Melnyk có chung nhận định khi trả lời trang Komentari với tư cách cá nhân. Theo ông, mục đích có thể là « buộc Nga phải triển khai đến những vùng miền tây này số lính dự bị đang được đưa đến Pokrovsk và Toretsk và như vậy giảm bớt áp lực cho quân Ukraina ». Toretsk là trung tâm hậu cần quan trọng của Ukraina ở vùng Donbass, đã bị quân Nga thắt chặt vòng vây từ đầu tháng 8.

Nguồn tin quân sự của nhật báo Le Figaro nêu thêm ba giả thuyết khác về cuộc tấn công bất ngờ vào vùng Kursk. Trước tiên, có thể đó là « một chiến dịch chuẩn bị cho một cuộc phản công rộng lớn hơn », trong bối cảnh Ukraina nhận được một số vũ khí mới từ đồng minh phương Tây. Thứ hai, đây cũng có thể là một kiểu truyền thông để « cho thấy rằng người Ukraina vẫn quả cảm, vẫn nguy hiểm, chứ không chỉ bị đẩy lùi ».

Giả thuyết thứ ba là chính quyền Kiev đang « chuẩn bị các cuộc đàm phán » : Kiểm soát một số vùng đất của Nga, nhà máy điện hạt nhân Kursk, chỉ cách Ukraina 60 km để gây sức ép đàm phán với điện Kremlin. Điều này giải thích cho việc lực lượng phòng vệ Nga đã được huy động đến bảo vệ nhà máy này. Tuy nhiên, trang Geo của Pháp ngày 07/08 cho rằng nhìn vào lực lượng Nga đang hoạt động tại vùng Kharkiv, có nhiều khả năng là cuộc tấn công của Ukraina sẽ sớm bị đẩy lui.

Dù ý đồ của chiến dịch tấn công vùng Kursk là gì thì ít nhất Ukraina đã đạt được một mục tiêu : Bộ Quốc Phòng và bộ chỉ huy quân sự Nga lại bị mất uy tín. Theo tuần báo Courrier International, nhiều chuyên gia và bình luận viên quân sự Nga ủng hộ chiến tranh cáo buộc họ « đã không thấy được chuyện gì sắp đến ». Những « voenkor » - « phóng viên chiến trường » độc lập - cho rằng chiến dịch của Ukraina có lẽ đã được chuẩn bị từ lâu với mục tiêu có thể là đánh chiếm và kiểm soát lâu dài một phần lãnh thổ Nga.

===

Trao đổi với báo chí trong nước ngày 15/07/2024, tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky đã để ngỏ khả năng đàm phán với Nga. Nguyện vọng này một lần nữa được nguyên thủ Ukraina nhắc lại khi trả lời phỏng vấn các hãng truyền thông lớn của Pháp. Liệu đối thoại hòa bình giữa Nga và Ukraina là có thể ?

Tổng thống Ukraina Volodymyr Zelensky trong cuộc họp báo ở Kiev, Ukraina ngày 15/7/2024. AFP - SERGEI SUPINSKY

Đây là lần đầu tiên kể từ khi Nga khởi động cuộc chiến xâm lược Ukraina vào tháng 2/2022, tổng thống Ukraina Vododymyr Zelensky đã ngỏ khả năng đàm phán hòa bình với Nga khi tuyên bố « phái đoàn đại diện Nga có thể tham gia hội nghị hòa bình lần hai ».

Hơn hai tuần sau, ngày 01/08, trước các tờ báo lớn của Pháp là Le Monde, l’Equipe và Libération, tổng thống Zelensky nhắc lại, « trong hội nghị về hòa bình lần hai sắp tới, tôi nghĩ rằng các đại diện của Nga nên có mặt ».

Một sự thay đổi ngoạn mục? Cho đến nay, tổng thống Zelensky luôn phản đối kịch liệt ý tưởng đàm phán với quân xâm lược Nga. Hội nghị hòa bình lần thứ nhất do Ukraina tổ chức tại Thụy Sĩ trong hai ngày 15-16/06/2024, đã không có sự tham dự của Nga, lẫn Trung Quốc.

Thông tin này đã được Matxcơva tiếp đón lạnh nhạt. Phát ngôn viên điện Kremlin Dmitri Peskov tuyên bố : « Hội nghị đầu tiên cho hòa bình không hoàn toàn là một hội nghị cấp cao hòa bình. Vì vậy, cần phải hiểu một cách rõ ràng những gì ông ấy (Volodymyr Zelensky) muốn đề cập đến ».

Nhà cựu ngoại giao Emilija Pundziute-Gallois và cũng là nhà nghiên cứu trường đại học Vytautas Magnus, Kaunas, Litva, trên đài phát thanh France Culture trước hết nhận định đây không hẳn là một cuộc đàm phán chính trị trực tiếp giữa Nga và Ukraina để tìm kiếm một lệnh ngừng bắn hay chấm dứt chiến tranh.

« Ukraina hiểu rõ Nga không có ý định đàm phán trực tiếp. Matxcơva đang áp đặt những điều kiện không thể chấp nhận được đối với Kiev, trái với các tiêu chuẩn quốc tế hiện hành. Vì vậy, ý tưởng ở đây là thực hiện một cách tiếp cận toàn diện hơn, mà chúng ta có thể gọi là cách tiếp cận chuyển đổi xung đột, gạt sang một bên các vấn đề chính trị gai góc và khó giải quyết và xem xét những vấn đề nào họ có thể tiến tới để ít nhất cải thiện tình hình chung ».

Trong phát biểu ngày 15/07, tổng thống Ukraina đề xuất dự án vì một « nền hòa bình công bằng », khi giữ lại ba điểm trong thông cáo cuối cùng của hội nghị hòa bình ở Thụy Sĩ: Trả tự do cho các tù nhân, tự do lưu thông ở Hắc Hải và an ninh năng lượng.

Đây là những điểm thiết yếu cho Ukraina và cũng là một phần trong bản kế hoạch 10 điểm đã được tổng thống Zelensky trình bày vào năm 2020 tại hội nghị nhóm G20 ở Bali, Indonesia. Nếu như việc trao đổi tù nhân hay được nhắc đến trong tất cả cuộc chiến tranh, thì hai điểm sau cùng có tính chất sống còn cho Ukraina.

Đó cũng là những điểm mà ngành ngoại giao Ukraina hoạt động tích cực trên trường quốc tế. Tuy nhiên, nhà phân tích địa chính trị Christine Dugoin-Clément, chuyên gia ngành Rủi ro, trường Sorbonne Business School và Trung tâm Nghiên cứu trường Đào tạo Sĩ quan Hiến binh Quốc gia, trên đài RFI Pháp ngữ, ngày 17/07/2024, đánh giá :

« Điều chúng ta sẽ thấy là tự do lưu thông cũng sẽ tác động đến Green Deal (thỏa thuận ngũ cốc). Tất cả các thỏa thuận về trao đổi ngũ cốc, vốn phải được lưu thông trên Hắc Hải, là đối tượng chính trong các cuộc đàm phán, và những thỏa thuận này đã được gia hạn. Thổ Nhĩ Kỳ đóng vai trò trung gian vì về mặt địa lý, nước này có thể đóng cửa eo biển Bosphore.

Ngoài ra, người ta còn nhận thấy Nga thực sự gia tăng các hoạt động ở cấp độ các nước trong vùng Trung Đông và Bắc Phi (MENA), hoặc nhằm thúc đẩy các luận điệu ủng hộ cuộc chiến xâm lược, hoặc làm xấu thêm các mối quan hệ, vốn dĩ không mấy tốt đẹp, giữa các nước trong vùng với phương Tây ».

Những cuộc oanh kích của Nga đã phá hỏng nhiều cơ sở năng lượng trọng yếu, như nhà máy xử lý nước, bệnh viện, các cơ sở dân dụng... Mùa đông năm nay, Ukraina rơi vào tình trạng thiếu điện. Vấn đề cấp bách với Kiev là làm sao có thể tái thiết các cơ sở mà không lại bị bắn phá. Một thách thức lớn cho Kiev, theo như nhận định của nhà nghiên cứu về Rủi ro Christine Dugoin-Clément:

« Có hai kiểu oanh kích : Bắn phá các cơ sở hạ tầng rồi sau đó tấn công vào toàn bộ chuỗi hậu cần, cho phép sửa chữa các cơ sở hạ tầng, nhằm mục tiêu đánh mạnh các cơ sở quân sự và dân thường. Ý đồ hiển nhiên là ngăn chặn tất cả những gì có liên quan đến hoạt động quân sự nhưng đồng thời làm nhụt chí người dân khiến họ mệt mỏi vì chiến tranh và do vậy muốn đi đến đàm phán, thậm chí là thương lượng theo ý của Nga như điện Kremlin hy vọng, điều mà người ta gọi là một sự đầu hàng, hoặc trong mọi trường hợp, có được một cơ sở hậu thuẫn đủ mạnh về đàm phán đối với chính phủ hiện nay ở Ukraina. »

Không đặt điều kiện tiên quyết nhưng cũng không nhượng đất

Điểm đáng chú ý trong phát biểu của tổng thống Ukraina, đó là ông không còn xem việc Nga rút quân như là một điều kiện tiên quyết. Marie Dumoulin, giám đốc chương trình « Châu Âu mở rộng », thuộc Hội đồng Châu Âu về Quan hệ Quốc tế (ECFR), trên trang Public Senat lưu ý điều đó cũng không có nghĩa là Volodymyr Zelensky sẵn sàng nhượng các tỉnh Donetsk, Luhansk hay Zaporijia.

Đề nghị đàm phán hòa bình này của ông Zelensky được đưa ra vào lúc các thăm dò gần đây cho thấy công luận Ukraina phần lớn ủng hộ một giải pháp đàm phán. Theo khảo sát của Trung tâm Razumkov, thực hiện cho một nhật báo Ukraina, 44% số người dân được hỏi đồng ý đàm phán với Nga so với 35% phản đối.

Tuy nhiên, có đến 83% số người thăm dò từ chối nhượng cho Nga những vùng đang diễn ra chiến sự. Về điểm này, bà Christine Dugoin-Clément, trên làn sóng RFI, lưu ý thêm :

« Cuộc thăm dò do Trung tâm Razumkov thực hiện gần đây cho thấy gần 44% người dân Ukraina không phản đối việc đàm phán với Nga. Nhưng đó là những người Ukraina không bị huy động ra chiến trường, đó là những thường dân.

Tuy chúng ít nhất cung cấp một cảm nhận và một cách tiếp cận, nhưng cũng đừng quên rằng trong tầm ngắm của Nga, còn có bốn tỉnh, bao gồm cả vùng Zaporijia và Kherson, có thể sẽ thuộc về Nga trong khi nước này hiện tại chưa chắc kiểm soát được toàn bộ khu vực. »

Tinh thần người dân xuống dốc trước một cuộc chiến mà Ukraina phải trả giá nhân mạng đắt đỏ khi phải đối mặt với một đối thủ mạnh hơn gấp bốn lần trong khi quân đội Ukraina không ngừng bị đẩy lui là một yếu tố không thể phủ nhận. Tuy đạo luật được ban hành ngày 02/4 hạ tuổi tòng quân từ 27 xuống 25 tuổi, quân đội Ukraina vẫn gặp khó khăn trong việc tuyển mộ binh sĩ để mở một cuộc phản công lớn.

Nhưng sự thay đổi thái độ của nguyên thủ quốc gia Ukraina còn là do áp lực của quốc tế và các đồng minh. Triển vọng Donald Trump trở lại Nhà Trắng có nguy cơ buộc Kiev phải đàm phán với Matxcơva trong những điều kiện bất lợi.

Vị tỷ phú Mỹ chưa bao giờ che giấu mong muốn chấm dứt chiến tranh « nhanh nhất có thể » mà không nêu rõ là để thực hiện điều này, ông có sẽ chấp thuận các đòi hỏi của Nga hay không. Trong viễn cảnh đó, lãnh đạo Ukraina dường như chạy đua với thời gian, thúc đẩy đàm phán nếu có thể trước cuộc bỏ phiếu ở Mỹ vào tháng 11 tới.

Tuy nhiên, theo đánh giá của Guillaume Ancel, cựu sĩ quan Pháp trên trang La Depeche, đề nghị này của tổng thống Ukraina là một thay đổi về tư thế hơn là thay đổi các kỳ vọng : « Cho đến lúc này, ông luôn yêu cầu Nga phải rút hết binh sĩ ra khỏi lãnh thổ Ukraina (bao gồm cả những vùng chiếm đóng), điều này là hợp lệ xét theo luật quốc tế. Nhưng Volodymyr Zelensky phụ thuộc rất nhiều vào sự hỗ trợ của các đồng minh và cảm thấy rằng sự hậu thuẫn này đang dần sụp đổ ».

Công luận Mỹ bắt đầu mệt mỏi và lo lắng về một cuộc xung đột bất tận, gợi nhắc đến cuộc chiến Triều Tiên. Sự sụp đổ đó còn được thúc đẩy bởi tình hình ở Gaza và tình trạng « nhất bên trọng, nhất bên khinh » mà cộng đồng quốc tế đang áp đặt – Nga bị trừng phạt, còn Israel thì không – vốn dĩ gây khó chịu cho một số nước « phương Nam ».

Tổng thống Phần Lan, Alexandre Stubb, trong một diễn đàn đăng trên Le Monde, cho rằng đã đến lúc mở các cuộc đàm phán hòa bình giữa Nga và Ukraina. Cũng theo ông, thời gian đang chống lại Kiev, và phương Tây không thể chịu được lâu hơn.

Ông viết : « Trong năm năm nữa, năng lực quân sự của Nga sẽ ở mức trước khi có chiến tranh, bởi vì Nga đã biết cách thiết lập một nền kinh tế chiến tranh. Vì vậy, sẽ không có chỗ cho một sự hòa dịu đơn giản ».

Đây không phải là lần đầu tiên một lãnh đạo phương Tây gióng chuông báo động. Tháng 11/2022, tướng Mark Milley, tham mưu trưởng quân đội Mỹ, đã từng nói rõ quân đội Ukraina đã lấy lại được tối đa những vùng lãnh thổ trước đây bị Nga chiếm đóng và đã đến lúc chuyển qua ngoại giao. Ông nói, « ngay khi có một cơ hội đối thoại, ngay khi hòa bình có thể đạt được, quý vị hãy nắm lấy. Nên nắm bắt lấy cơ hội để hành động ».

Về phần phía Nga, giới quan sát ghi nhận, Vladimir Putin thường xuyên bày tỏ mong muốn đối thoại nhưng rất có thể sẽ không chấp nhận giải pháp nào ngoài việc quy hàng, nghĩa là Kiev phải chấp nhận phi quân sự hóa và trở thành nước trung lập. Nhưng giống như Ukraina, sau hơn hai năm rưỡi giao tranh, Nga cũng cần chấm dứt chiến tranhh và bắt đầu giảm bớt các tham vọng.

Ý đồ chiếm đóng rộng lớn lãnh thổ Ukraina được thông báo từ đầu chiến dịch nay dừng lại ở vùng Donbass với cái giá nhân mạng và vật chất không thể đo lường. Việc kéo dài cuộc chiến này có thể khiến ông Putin phải trả giá đắt về kinh tế và chính trị, trước nguy cơ công luận Nga xoay lưng chống lại ông !

Trong bối cảnh này, chưa có lúc nào nguy cơ Ukraina bị biến thành một bán đảo Triều Tiên thứ hai lại gần như lúc này !

----------