Tác giả : Trọng Thành

Nguồn: RFI

Ngày đăng: 2023-12-29

Ukraina đã thất bại trong chiến dịch phản công giành lại các vùng đất bị Nga chiếm trong năm 2023. Trong lúc công luận tập trung vào chủ đề các viện trợ quân sự không đủ mức của phương Tây cho Kiev, hoặc chiến thuật bị chỉ trích là sai lầm của quân đội Ukraina, hậu thuẫn của Trung Quốc cho Matxcơva đã ít được chú ý hơn nhiều.

Khảo sát mới đây của một nhóm chuyên gia về an ninh quốc tế, dựa trên việc phân tích và tổng hợp các dữ liệu công khai, đăng tải trên trang mạng Atlantic Council, cho thấy các phương tiện lưỡng dụng dân sự/quân sự của Trung Quốc đã góp phần đáng kể vào việc giúp quân Nga phòng thủ thành công. Theo các tác giả, nếu vai trò hậu phương “có ý nghĩa sống còn” nói trên của Trung Quốc không được chỉ rõ, và nếu phương Tây và các đồng minh không có các biện pháp để hạn chế, nỗ lực “quốc tế” hậu thuẫn Ukraina trong cuộc kháng chiến chống xâm lược không thể dẫn đến thành công.

***

Chúng ta biết trong hai tháng 8 và tháng 9 năm 2022, Ukraina đã đạt được nhiều thắng lợi trong chiến dịch phản công đẩy lùi xâm lược Nga. Đối mặt với nguy cơ thảm bại, quân đội Nga bắt đầu chuyển sang thế phòng thủ với việc xây dựng “Phòng tuyến Surovikin” (tên của tướng Nga chỉ huy lực lượng Nga tại Ukraina). Phòng tuyến Surovikin bao gồm các chiến hào và các công sự phòng thủ kiên cố được coi là phương tiện chủ yếu đã giúp quân Nga kháng cự thành công trước cuộc phản công lần thứ hai, được khởi sự từ mùa hè năm 2023. Vào thời điểm đó, cuộc phản công của quân đội Ukraina mang lại nhiều kỳ vọng, nhiều người thậm chí tin tưởng quân Nga có thể bị đẩy lùi trở lại đường giới tuyến trước ngày 24/02/2021, tức trước cuộc xâm lăng.

Tuy nhiên cũng chính vào thời điểm đó, nhiều hàng hóa lưỡng dụng dân sự/quân sự của Trung Quốc ồ ạt tràn vào Nga. Theo điều tra được đăng tải trên The Atlantic Council, giữa tháng 11/2023, số lượng máy xúc của Trung Quốc xuất sang Nga hồi tháng 9/2022 đã tăng gấp ba lần so với cùng kỳ năm trước. Số lượng máy xúc Nga nhập khẩu tăng vọt trùng với thời điểm xây dựng phòng tuyến Surovikin.

Một điều tra của báo Mỹ Wall Street Journal cho thấy cả hai loại máy xúc đào dưới mặt đất và máy xúc dọn dẹp bề mặt đều được chuyển đến các khu vực tiền tuyến của Nga tại Ukraina. Thông thường mùa xây dựng dân dụng của Nga kéo dài từ khoảng tháng 3 đến tháng 10 hàng năm. Tuy nhiên, các chuyến hàng thiết bị đào hào của Trung Quốc chuyển đến Nga tiếp tục tăng cao trong suốt thời gian còn lại của mùa đông, chỉ giảm mạnh sau khi Ukraina bắt đầu chiến dịch phản công vào tháng 6/2023. Việc nhập khẩu thiết bị đào hào ngoài mùa xây dựng dân dụng, là bằng chứng nữa cho thấy những vật liệu này được sử dụng cho mục tiêu quân sự.

Trong cuộc can thiệp quân sự tại Ukraina, lực lượng chiếm đóng Nga rất ít sử dụng được đường sắt hoặc đường biển để tiếp tế, các vận tải cho chiến trường tại Ukraina, dựa nhiều vào xe tải do các công ty Trung Quốc cung cấp. Theo điều tra của Atlantic Council, xuất khẩu trong 8 tháng đầu năm 2023 của xe tải trọng tải hơn 20 tấn tăng 728% so với cùng kỳ năm ngoái. Tương tự, lượng “máy kéo” (tractor) của Trung Quốc xuất khẩu sang Nga, tức là các loại xe có “động cơ đốt trong” (diesel hoặc bán diesel), đã tăng từ 0 chiếc vào năm 2021 lên gần 48.000 chiếc cho đến tháng 9/2023.

Việc Trung Quốc ồ ạt xuất khẩu xe tải sang Nga có thể đã ngăn chặn được thảm bại của quân đội Nga. Nhìn chung, lượng nhập khẩu ô tô tăng mạnh, đặc biệt là xe tải hạng nặng, có thể đã cho phép ngành công nghiệp chiến tranh của Nga tiếp tục sản xuất các phương tiện quân sự, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức mạnh phòng thủ theo chiều sâu. KAMAZ, nhà sản xuất xe tải hạng nặng chủ chốt của Nga, đã bị bộ Tài Chính Mỹ trừng phạt. Việc nhập khẩu xe tải từ Trung Quốc có thể đã cho phép KAMAZ và các nhà sản xuất ô tô khác của Nga chuyển đổi dây chuyền sản xuất sang phục vụ nhu cầu quân sự của Nga về xe bọc thép và các phương tiện chiến tranh khác.

Lượng nhập khẩu vòng bi tăng vọt từ Trung Quốc cũng có khả năng tạo điều kiện cho việc Nga tiếp tục duy trì việc sản xuất xe tăng. Một công trình của Thane Gustafson thuộc Đại học Georgetown cho thấy, ổ bi là thiết bị quan trọng cho xe tăng và toa xe lửa. Nga vốn chủ yếu nhập khẩu ổ bi từ phương Tây. Tuy nhiên, do các lệnh trừng phạt, Nga ngày càng chuyển sang nhập khẩu vòng bi chất lượng thấp hơn từ Trung Quốc, cả trực tiếp và gián tiếp. Tổng xuất khẩu vòng bi của Trung Quốc sang Nga tính đến thời điểm hiện tại đã tăng 345% so với cùng kỳ năm 2021. Trong khi đó, xuất khẩu của Trung Quốc sang Kyrgyzstan tăng đến 2.492%. Mặc dù có thể thị trường nội địa Kyrgyzstan đột nhiên cần đến vòng bi, nhưng khả năng này là rất thấp, bởi vòng bi Trung Quốc đa số ngay lập tức được tái xuất sang Nga.

Theo một báo cáo gần đây của tờ New York Times, sản lượng xe tăng hàng năm của Nga đã tăng gấp đôi so với mức trước chiến tranh và hiện ở mức 200 xe tăng. Việc xuất khẩu vòng bi của Trung Quốc đã có thể trực tiếp hoặc gián tiếp tạo điều kiện thuận lợi cho sự gia tăng sản xuất xe tăng của Nga, cho dù nhóm điều tra không thể chứng minh dứt khoát điều này.

Mặc dù vòng bi do Trung Quốc sản xuất có chất lượng thấp hơn so với các loại vòng bi tương đương của phương Tây, nhưng cũng đủ để giúp Nga duy trì việc sản xuất vũ khí trong giai đoạn này của cuộc chiến. Trong hiện tại, xe tăng của Nga đang được sử dụng cho các nhiệm vụ phòng thủ tĩnh và phản công cục bộ, “đòi hỏi ít khắt khe hơn” về mặt kỹ thuật, có nghĩa là ít cần đến các linh kiện cao cấp hơn so với các chiến dịch tấn công tốc độ cao và liên tục trên khoảng cách xa.

Báo cáo công bố trên trang mạng Atlantic Council (dựa trên dữ liệu tháng 4/2023) cũng cho biết Trung Quốc đã tăng gấp đôi lượng xuất khẩu mạch tích hợp trực tiếp sang Nga so với năm 2021. Mạch tích hợp của Trung Quốc góp phần duy trì hoạt động sản xuất phục vụ chiến tranh của Nga bất chấp các trừng phạt quốc tế. Ngoài các thiết bị điện tử do Trung Quốc sản xuất, Trung Quốc còn xuất khẩu sang Nga các linh kiện do phương Tây sản xuất, dùng cho mục đích quân sự. Theo một nghiên cứu của Viện Kinh tế Kiev, các linh kiện do phương Tây sản xuất chiếm phần lớn công nghệ lưỡng dụng mà Nga nhập khẩu từ Trung Quốc và Trung Quốc cũng là nước trung gian chủ yếu giúp Nga nhập khẩu chất bán dẫn được sản xuất ở nơi khác.

Làm thế nào để ngăn chặn dòng hàng hóa Trung Quốc hỗ trợ cỗ máy chiến tranh của điện Kremlin chống Ukraina ? Theo nhóm điều tra của Atlanctic Council, chống lại hàng xuất khẩu lưỡng dụng của Trung Quốc sang Nga là vấn đề rất nan giải, do “quy mô của nền kinh tế Trung Quốc, sự thù địch của Bắc Kinh đối với trật tự quốc tế do Washington và Bruxelles lãnh đạo”, cũng như những thách thức mà “các nền dân chủ hiến định” phải đối mặt. Các lệnh trừng phạt và kiểm soát xuất khẩu hiện tại của Hoa Kỳ và Liên Âu không cung cấp các thẩm quyền pháp lý hoặc các công cụ chính sách để ảnh hưởng trực tiếp đến hầu hết hoạt động thương mại nói trên. Việc hạn chế dòng hàng hóa lưỡng dụng xuất khẩu từ Trung Quốc sang Nga sẽ đòi hỏi các cơ chế mới từ phía phương Tây, hoặc phương Tây thuyết phục được Bắc Kinh chủ động hạn chế dòng hàng hóa này.

----------