Tham những ở Nga vừa là củ cà rốt vừa là cây gậy. Sam Greene, giám đốc Cơ quan Phục hồi Dân chủ tại Trung tâm Phân tích Chính sách Châu Âu, cho biết đó là một cách “khuyến khích lòng trung thành và thúc giục mọi người cùng quan điểm.”

Trong bức ảnh không ghi ngày tháng này do Cơ quan Báo chí Bộ Quốc phòng Nga phân phối vào Thứ Bẩy, ngày 28 tháng 8 năm 2021, là Trung tướng Yury Kuznetsov trong một cuộc duyệt binh ở Krasnodar, Nga. Kuznetsov bị bắt vì tội nhận hối lộ. (Dịch vụ Báo chí Bộ Quốc phòng Nga qua AP)

Chuyên gia bảo mật Mark Galeotti cho biết trên một podcast gần đây rằng Putin muốn mọi người đều có “quá khứ cần che đậy”. Ông nói thêm, nếu chính phủ có tài liệu và bằng chứng gây thiệt hại cho những nhân vật quan trọng, họ có thể chọn ai là mục tiêu để thanh trừng.

Nigel Gould-Davies, thành viên cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế ở London, cho biết tham nhũng “là bản chất của hệ thống”.

Cuộc chiến ở Ukraine đã dẫn đến chi tiêu quốc phòng tăng vọt, làm tăng cơ hội tham nhũng.

AI ĐÃ BỊ BẮT?

Cựu Thứ trưởng Quốc phòng Timur Ivanov – viên tướng đầu tiên bị bắt vào tháng 4 và là nhân vật cấp cao nhất cho đến nay – giám sát những dự án xây dựng lớn liên quan đến quân sự và có thể tiếp cận số tiền khổng lồ. Những dự án đó gồm việc xây dựng lại thành phố cảng Mariupol của Ukraine bị phá hủy.

Nhóm do lãnh đạo phe đối lập Alexei Navalny đã chết đứng đầu cáo buộc rằng Ivanov, 48 tuổi và gia đình có bất động sản đắt tiền, tiệc tùng xa hoa và những chuyến du lịch nước ngoài, ngay cả sau cuộc xâm lăng. Họ cũng cáo buộc rằng vợ của Ivanov, Svetlana, đã ly hôn với ông vào năm 2022 để tránh bị trừng phạt và tiếp tục sống xa hoa.

Người phát ngôn của Putin, Dmitry Peskov, hôm thứ Năm cho biết những vụ bắt giam gần đây không phải là một “chiến dịch” chống tham nhũng mà phản ảnh những hoạt động bình thường đang diễn ra trong “tất cả những cơ quan chính phủ”.

Peskov và Ivanov từng xuất hiện trong một tình tiết đáng xấu hổ được camera ghi lại. Nhóm của Navalny đã phát tán những hình ảnh năm 2022 về người phát ngôn Điện Kremlin trong bữa tiệc mừng sinh nhật của vợ cũ Ivanov. Trong video, Peskov, với Ivanov ở bên cạnh, đeo một chiếc đồng hồ ước tính trị giá 85.000 USD.

Vào tháng 4, Ủy ban Điều tra, cơ quan công an hàng đầu của Nga, báo cáo Ivanov bị nghi ngờ đã nhận một khoản hối lộ đặc biệt lớn – một tội hình sự có thể bị phạt tới 15 năm tù.

Từ đó, những vụ bắt giam khác vì tội hối lộ gồm cả Trung tướng Yury Kuznetsov, người đứng đầu ban nhân sự Bộ Quốc phòng; Thiếu tướng Ivan Popov, quân nhân chuyên nghiệp và cựu chỉ huy cao cấp ở Ukraine; và Trung tướng Vadim Shamarin, phó tổng tham mưu trưởng quân đội. Shamarin là cấp phó của Valery Gerasimov, tổng tham mưu trưởng.

Viên chức thứ năm của Bộ quốc phòng được cho là đã bị bắt hôm thứ Năm – Vladimir Verteletsky, từ bộ phận mua sắm quốc phòng. Ủy ban điều tra cho biết ông bị buộc tội lạm dụng chức vụ làm thiệt hại hơn 70 triệu rúp (khoảng 776.000 USD).

Ngoài ra, báo chí Nga cho biết phó giám đốc cơ quan nhà tù liên bang khu vực Moscow, Vladimir Telayev, đã bị bắt hôm thứ Năm vì tội hối lộ cỡ lớn.

TẠI SAO CHUYỆN BẮT GIAM LẠI XẨY RA LÚC NÀY?

Richard Connolly, chuyên gia về kinh tế Nga tại Viện Dịch vụ Thống nhất Hoàng gia ở London, cho biết những vụ bắt giam cho thấy tình trạng tham nhũng “thực sự trầm trọng” trong Bộ Quốc phòng sẽ không còn được khoan nhượng nữa.

Ngay sau khi nhậm chức, Putin đã thay bộ trưởng quốc phòng Shoigu với Andrei Belousov, một chuyên gia kinh tế. Peskov cho biết ngân sách quốc phòng ngày càng tăng của Nga phải phù hợp với nền kinh tế chunh cho cả nước.

Trong bức ảnh này do Cơ quan Báo chí Bộ Quốc phòng Nga công bố vào ngày 8 tháng 6 năm 2023, là Thiếu tướng Ivan Popov, chỉ huy Quân đoàn quân 58, tại một địa điểm không được tiết lộ. Popov bị bắt vì tội nhận hối lộ. (Dịch vụ Báo chí Bộ Quốc phòng Nga qua AP, File)

Peskov cho biết ngân sách quốc phòng của Nga là 6,7% tổng sản phẩm quốc nội. Đó là mức cao chưa từng thấy kể từ thời Xô Viết.

Connolly nói: “Có quan điểm cho rằng số tiền này cần được chi tiêu một cách khôn ngoan hơn.”

Trước khi chết vào năm ngoái trong một vụ tai nạn máy bay vẫn còn bí ẩn, thủ lãnh lính đánh thuê Yevgeny Prigozhin đã lãnh đạo một cuộc nổi dậy ngắn chống lại giới lãnh đạo quân sự Nga, nói rằng họ đã điều binh sai trong cuộc chiến xâm lăng Ukraine và không chịu cung cấp vũ khí và đạn dược cho lực lượng của ông.

Gould-Davies cho biết, việc bổ nhiệm Belousov là “sự thừa nhận miễn cưỡng từ Điện Kremlin” rằng họ phải chú ý đến những vấn đề này.

Điều quan trọng nữa là chiến tranh phải được quản lý một cách chính xác vì nền kinh tế Nga phụ thuộc vào nó. Người Nga đang kiếm được mức lương cao hơn nhờ lãnh vực quốc phòng đang bùng nổ. Mặc dù điều đó gây ra vấn đề lạm phát nhưng nó cho phép Putin tiếp tục thực hiện lời hứa nâng cao mức sống.

Greene cho biết chính phủ cần “tiếp tục chiến tranh để duy trì nền kinh tế”, nhưng cũng phải đảm bảo chi phí – và tham nhũng – không cao hơn mức cần thiết.

Bức ảnh này do Cơ quan Báo chí Bộ Quốc phòng Nga công bố, cho thấy Trung tướng Vadim Shamarin, phó tổng tham mưu trưởng quân đội, chụp ảnh chính thức tại Moscow, Nga, vào thứ Sáu, ngày 6 tháng 10 năm 2023. Shamarin bị bắt về tội hối lộ. (Ảnh Cơ quan Báo chí Bộ Quốc phòng Nga qua AP, File)

Connolly cho rằng cũng có thể Belousov, tân bộ trưởng quốc phòng, đang loại bỏ những cộng sự viên của người tiền nhiệm và gửi đi thông điệp rằng “mọi việc sẽ được thực hiện khác đi.”

Những thay đổi khác kể cả Thứ trưởng Quốc phòng Yury Sadovenko, người được Oleg Saveliev, cựu phụ tá của Belousov thay thế Oleg Saveliev, và cựu phát ngôn viên của Shoigu, Rossiyana Markovskaya, cho biết bà sẽ chuyển sang công việc mới.

Trường hợp của Popov có thể khác. Ông đã chiến đấu ở Ukraine và bị đình chỉ công tác vào tháng 7 năm 2023 vì chỉ trích lãnh đạo Bộ Quốc phòng – như Prigozhin – và đổ lỗi cho việc thiếu vũ khí và đường tiếp tế kém đã gây nhiều thương vong cho người Nga.

Bây giờ ông ấy có thể phải lãnh hậu quả cho những lời chỉ trích đó.

ĐÂY CÓ THỂ LÀ MỘT TRẬN CHIẾN TRANH GIÀNH QUYỀN LỰC?

Không rõ liệu Điện Kremlin hay những cơ quan công an của Nga, đặc biệt là Cơ quan An ninh Nhà nước, hay FSB, có phải là động lực đằng sau những vụ bắt giam hay không.

Có thể một số viên chức chính phủ không đủ thân với Putin đã bị vướng vào một cuộc chiến tranh giành quyền lực không liên quan đến việc bổ nhiệm bộ trưởng quốc phòng mới.

Greene cho biết, những cơ quan an ninh có thể đang cố gắng “đẩy lùi” sự thống trị của quân đội kể từ khi Putin ra lệnh xâm lăng Ukraine vào năm 2022.

Trong khi Điện Kremlin phủ nhận bất kỳ hình thức thanh trừng nào đang diễn ra, Greene nói, “nếu Putin không muốn điều đó xẩy ra thì nó sẽ không xẩy ra.”

Với việc cuộc xâm lăng Ukraine đang có lợi cho Nga, Putin có thể được khuyến khích loại bỏ Bộ Quốc phòng, hoặc ông có thể cho phép những cơ quan an ninh khẳng định sự thống trị của họ.

CHUYỆN GÌ SẼ XẨY RA TIẾP THEO?

Connolly cho biết, có thể sẽ có thêm nhiều vụ bắt giam khác vì tân bộ trưởng quốc phòng muốn chứng tỏ rằng tham nhũng “phải trả giá đắt” để kiềm chế nó.

Greene nói thêm, cũng có thể giới điều tra “nhà nghề” sẽ nghĩ rằng việc khởi tố một vụ án hình sự chống lại một tướng lãnh là một cơ hội tuyệt vời để thăng tiến trong sự nghiệp.

Tuy nhiên, vì tham nhũng quá phổ biến nên nó có thể gây ra sự hoảng loạn trong toàn bộ hệ thống.

Nếu những viên chức bị bắt vì những hành động mà trước đây được cho phép mặc dù nó là bất hợp pháp, điều đó có thể làm thay đổi “lằn ranh đỏ”.

Ông nói, nếu những vụ bắt giam tiếp tục hoặc mở rộng ra ngoài Bộ Quốc phòng, điều đó có thể gây ra sự đổ lỗi và giới chức chính phủ “đổ xô tìm lối thoát”, và đó là việc mà Điện Kremlin muốn tránh.

Greene cho biết, vì hệ thống này được xây dựng trên nền tảng tham nhũng nên việc tấn công nó tham nhũng quá mạnh có thể khiến hệ thống “sụp đổ”.

Tác giả Emma Burrows là phóng viên của Associated Press tại London đưa tin về Nga, Belarus, Trung Á và Caucasus.

“Mục đích chính của DCVOnline, với trách nhiệm truyền thông độc lập, là cổ xúy dân chủ, nhân quyền và phát triển bền vững cho Việt Nam.”

----------